In mei 1945 waren we vrij van de bezetter. We konden weer onze eigen volksvertegenwoordigers kiezen. Het werk van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie om meer vrijheid voor de individuele burger te bevechten, moest nog beginnen. Soms wordt democratisch besloten om vrijheden te beperken. Vrijheid en democratie gaan niet vanzelfsprekend samen.
Het oudst bekende geval van zo’n botsing, is nog steeds actueel: Omstreeks 450 voor Christus had Pericles de eerste democratie gevestigd in Athene. Zijn leermeester Anaxagoras bracht de natuurwetenschappelijke traditie naar Athene. Voor één drachme bracht hij zijn boek aan de man. Daarin schreef hij dat de maan een stenen bol was die rond de aarde draaide en de zon een gloeiende steen.
Hij werd vanwege dat godslasterlijke idee door de volksvertegenwoordiging ter dood veroordeeld. Pericles wilde zijn vriend en de democratie redden door de filosoof te verbannen, maar in feite verloochende hij de democratie door te weigeren een rechtmatig genomen besluit uit te voeren en verloochende hij het vrije woord door Anaxagoras te verbannen naar Klein Azië.
Bijna tweeënhalf millennium later zijn er nog steeds volksvertegenwoordigers die boeken willen verbieden of godslastering willen bestraffen. De VVD staat pal voor de vrijheid van het woord. Zolang iemand niet aanzet tot fysiek geweld, moet hij kunnen zeggen wat hij wil. Die vrijheid moet de overheid iedereen laten, en dat moet ook de geestelijk leider, de stam en de familie. Elk individu moet kunnen uitkomen voor zijn opvattingen over de wetten van de religie en de regels van de tradities waar hij uit voortkomt en hij moet daarmee kunnen breken als zijn geweten dat ingeeft.
In de grote stad is het vrije individu de norm. Een essentieel ingrediënt van integratie is de acceptatie van die norm. Vanzelfsprekend hoeft niet iedereen een individualist te zijn; je bent ook vrij om je eigen bindingen te kiezen. Maar als je je wilt losmaken van die bindingen, mag je geen brugwachter in dienst van de overheid tegenkomen die probeert je bij de kudde te houden. Integendeel, het kwetsbare individu verdient bescherming tegen groepsdruk.
Tariq Ramadan is zo’n brugwachter in dienst van de overheid. Een imam heeft dezelfde vrijheden als iedereen, maar met de gemeente Rotterdam als opdrachtgever krijgt deze islamoloog een officieel platform om islamitische Rotterdammers te ontmoedigen die willen kiezen voor de vrijheid, die willen uitkomen voor hun homoseksualiteit, of die als vrouw kiezen voor een baan als vrachtwagenchauffeur.
De VVD zat, net als Pericles 2500 jaar geleden, voor het dilemma tussen vrijheid en democratie. Hoe we met dat dilemma zijn omgegaan, verdient geen schoonheidsprijs. Het was een rotzooitje. Achteraf gezien had het wellicht anders kunnen aflopen. Had het zelfs zo kunnen aflopen dat twee goede VVD wethouders hun belangrijke portefeuilles hadden behouden terwijl ook het contract met Ramadan was opgezegd. Dat kunnen we niet terugdraaien. Ik ben blij dat in elk geval duidelijk is dat wij hebben gekozen voor de vrijheid, voor de vrijheid van de Marokkaanse homo die ongestoord wil kunnen uitgaan, die hand in hand wil kunnen lopen met z’n vriend zonder steeds over zijn schouder te hoeven kijken. De VVD wil niet medeverantwoordelijk zijn voor een imam die hem wil verbannen naar de tradities van zijn stam en de frustratie van onvervulde verlangens.
Anaxagoras werd verbannen naar wat nu Lapseki heet, in Turkije. Hij leerde daar de kinderen lezen en schrijven. Ik neem aan dat hij een tweede boek heeft geschreven en dat het onvervulde verlangen om dat te delen met anderen met hem is gestorven.